Pacjent przyjmujący leki z grupy bisfosfonianów w codziennej praktyce stomatologicznej. Część I

Patient receiving the bisphosphonate drug therapy in everyday dental practice. Part I

Grzegorz Trybek1, Magda Aniko-Włodarczyk1, Katarzyna Schneider1, Olga Preuss1, Katarzyna Grocholewicz2

1Zakład Chirurgii Stomatologicznej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie
2Zakład Stomatologii Zintegrowanej Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie Kierownik: dr hab. n. med. Katarzyna Grocholewicz, prof. PUM

 
Streszczenie
Celem pracy jest przedstawienie współczesnych poglądów na temat martwicy kości szczęk związanej z terapią bisfosfonanami (BRONJ). Leki te są coraz szerzej stosowane w leczeniu osteoporozy, szpiczaka mnogiego lub ognisk przerzutowych nowotworów do kości. Lekarz dentysta, ze względu na ryzyko wystąpienia BRONJ ,musi zachować szczególną ostrożność podczas leczenia.
Martwica pobisfosfonianowa jest trudna do rozpoznania i leczenia, dlatego kluczem jest zapobieganie jej rozwojowi.
 
Abstract
The aim of the study was to describe current views regarding the bisphosphonate-related osteonecrosis of the jaws (BRONJ). These medicines are evermore widely used in treating osteoporosis, multiple myeloma or metastatic foci from neoplasms into bone. The dental surgeon, due to the risk of BRONJ, must take particular care during the treatment.  Bisphosphonate-related osteonecrosis of the jaw is difficult to diagnose and to treat, therefore the key is to prevent its development.
 
Hasła indeksowe: osteoporoza, bisfosfoniany – efekty uboczne, leczenie stomatologiczne, osteonekroza, BRONJ, c-końcowy telopeptyd kolagenu typu 1  (CTx)
Key words: osteoporosis, bisphosphonates – side effects, dental treatment, osteonecrosis, BRONJ, c-telopeptide of type 1 collagen (CTx)

PIŚMIENNICTWO
1. Dearden W.F.: Fragilitas ossium amongst workers in Lucifer match factories. Br. Med. J., 1899, 2, 270-271.
2. Brozoski M.A. i wsp.: Bisphosphonate-related osteonecrosis of the jaw. Rev. Bras. Reumatol., 2012, 52, 2, 260-270.
3. Bellido T., Plotkin L.: Novel actions of bisphosphonates in bone: preservation of osteoblast and osteocyte viability. Bone, 2011, 49, 1, 50-55.
4. Cosman F. I wsp.: Clinician’s guide to prevention and treatment of osteoporosis. Osteporos. Int.,  2014, 25, 2359-2381.
5. Głuszko P., Lorenc R.: Osteoporoza pierwotna i wtórna. Wskazówki postępowania dla reumatologów. Reumatologia, 2012, 50, 370-377.
6. Janiszewska M. i wsp.: Osteoporoza jako problem społeczny – patogeneza, objawy i czynniki ryzyka osteoporozy pomenopauzalnej. Probl. Hig. Epidemiol.,  2015, 96, 1, 106-114.
7. Bachta A., Kulig M., Tłustochowicz W.: Osteoporoza posterydowa.  Post.  Nauk. Med., 2012, 3, 213-217.
8. Wojtyńska E. i wsp.: Współczesne standardy diagnostyczno-terapeutyczne osteoporozy – rola lekarza stomatologa w diagnozowaniu schorzenia. Protet. Stomatol., 2008, 58, 6, 403-407.
9. Papierska L., Rabijewski M.: Bisfosfoniany w leczeniu osteoporozy – zalecenia a rzeczywistość. Forum Med. Rodz.,  2010, 4, 6, 423-430.
10. Węgierska M. i wsp.: Choroba  Pageta – opis przypadku. Roczn. PAM,  2011, 57, 3, 64-69.
11. Chmielewski D.: Choroba Pageta kości. Post. Nauk. Med ., 2008, 6, 413-419.
12. Hunter K.H., Crawford N.,Alsarraj J.: Mechanisms of metastasis. Breast Cancer Res, 2008, 10, Suppl. 1, S2,  doi:10.1186/bcr1988.
13. Drosik K. i wsp.:Bisfosfoniany w zapobieganiu i kontroli zdarzeń kostnych u chorych z przerzutami nowotworów złośliwych do kości. Onkol. Prakt. Klin.,  2006, 2, 4, 152-164.
14. Pawlak W., Wawrocka-Pawlak M.: Hiperkalcemia w chorobie nowotworowej – patofizjologia, diagnostyka, leczenie. Współcz. Onkol., 2003, 7, 482 -496.
15. Ross J.R. i wsp.: Systemic review of role of bisphosphonates on skeletal morbidity in metastatic cancer. BMJ 2003;327:469-475.
16. Vieira-Leite Segundo A. iwsp.: Multiple myeloma with primary manifestation in the mandible: A case report. Med. Oral Patol. Oral Cir. Bucal,    2008, 13, 4, 232-234.
17. Kyle R.A., Rajkumar V.: Multiple myeloma. Blood, 2008, 111, 2962-2972.
18. Jurczyszyn A. i wsp.: Postępowanie w chorobie kostnej związanej ze szpiczakiem mnogim. Przegl.  Lek.,  2013, 70, 11, 950-957.
19. Badel T. iwsp.: Pathophysiology of osteonecrosis of the jaw in patients treated with bisphosphonate. Coll. Antropol. ,  2013, 37, 2, 645-651.
20. Kennel AK., Drake M.: Adverse effects of bisphosphonates: Implications for osteoporosis management.  Mayo Clin. Proc., 2009, 84, 7, 632-638.
21. Srebrzyńska-Witek A., Koszowski R.: Wpływ statusu estrogenowego na tkankę kostną szczęki i żuchwy – przegląd piśmiennictwa. Dent. Med. Probl ., 2011, 48, 1, 67-73.
22. Ruggiero S.L.: Guidelines for the diagnosis of bisphosphonate-related osteonecrosis of the jaw (BRONJ). Clin. Cases Miner. Bone Metab.,  2007, 4, 1, 37-42.
23. American Association of Oral and Maxillofacial Surgeons Position Paper on Bisphosphonate-Related Osteonecrosis of the Jaw–2009 Update [online]. AAOMS, 2009 [przeglądany 03.01.2016]. Dostępny: https://www.aae.org/uploadedfiles/publications_and_research/endodontics_colleagues_for_excellence_newsletter/bonj_aaoms_statement.pdf.
24. Silva L.F. i wsp.: Surgical management of bisphosphonate-related osteonecrosis of the jaws: literature review. Oral Maxillofac. Surg.,  2016, 20, 1, 9-7, doi10.1007/s10006-015-0538-x.
25. Panaś M., Zaleska M., Pełka P.: Martwica kości szczękowych będąca wynikiem stosowania leków z grupy bisfosfonianów. Reumatologia,  2010, 48, 3, 198-203.
26. Fehm T.D. i wsp.: Bisphosphonate-associated osteonecrosis of the jaw in breast cancer patients: recommendations for prevention and treatment.  Breast, 2009, 18, 213-217.
27. Marx R.E., CilloJ.E. Jr, Ulloa J.J.: Oral bisphosphonate-induced osteonecrosis: risk factors, prediction of risk using serum CTX testing, prevention, and treatment. J. Oral Maxillofac. Surg., 2007, 65, 12, 2397-2410.
28. Kos M.: Incidence and risk predictors for osteonecrosis of the jaw in cancer patients treated with intravenous bisphosphonates. Arch. Med. Sci., 2015, 11, 2, 319-324.
29. Drozdowska B.: Martwica żuchwy. Endokrynol. Pol.,  2011, 2, 1, 88-92.
30. Samulak-Zielińska R.: Rola stomatologa w profilaktyce martwicy kości szczęk wywołanej bisfosfonianami. Mag. Stomatol., 2015, 25, 2, 99-102.
31. Uitterlinden A.G. i wsp.: The collagen type Ia1 gene to bone density and the risk of osteoporotic fractures in postmenopausal women.  N. Engl. J. Med., 1998, 338, 1016-1021.
32. Lis K.: CTx-II Jako nowy wskaźnik degradacji chrząstki stawowej. Stud. Med.,  2008, 9, 37-33.
33. Jurkowski P., Mierzwińska-Nastalska E., Kostrzewa-Janicka J.: Zastosowanie biochemicznych markerów obrotu kostnego w medycynie ogólnej i stomatologii. Dent. Med. Probl., 2010, 47, 2, 199-205.

6.15PLN