SPECJALISTA RADZI. Uważność w gabinecie: jak dentysta może wesprzeć ofiary przemocy domowej

Opublikowano dnia : 12.12.2025

Uważność w gabinecie: jak dentysta może wesprzeć ofiary przemocy domowej

Joanna Rasławska-Socha

Niedawno miałem okazję obejrzeć film Dom dobry w reżyserii Wojciecha Smarzowskiego, który porusza temat przemocy domowej. Chciałbym dowiedzieć się, w jaki sposób jako dentysta mógłbym pomóc pacjentom, u których podejrzewam ten problem.

Profesor Brunon Hołyst, pionier wiktymologii w Polsce, definiuje przemoc jako „stosowanie lub groźbę zastosowania przeważającej siły różnego rodzaju i w różnym stopniu”, co podkreśla konieczność występowania przewagi sprawcy nad ofiarą w każdym rodzaju realizowanych w danym przypadku mechanizmów opresji. Premiera wspomnianego filmu stała się punktem wyjścia dla dyskusji na temat tego wielowymiarowego zjawiska społecznego, skupiając się na problemie przemocy domowej i sposobów jej przeciwdziałania. Istotnym elementem postępowania w przypadkach podejrzenia przemocy jest umiejętność wczesnego wykrywania jej, niekiedy subtelnych i niejednoznacznych symptomów, przez osoby mające kontakt z jej potencjalnymi ofiarami w ramach działalności różnych instytucji – w tym placówek medycznych. Potrzebna jest również znajomość aspektów prawnych umożliwiających skuteczną nawigację w systemie, aby udzielana pomoc była sprawna i skuteczna.

Przemoc domowa obejmuje świadomie podejmowane działania lub ich zaniechanie mające na celu wywołanie cierpienia bliskiej osoby, przyczyniające się do znacznego pogorszenia jakości życia ofiary procederu niezależnie od jego formy. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy domowej określa następujące znamienne dla niej uwarunkowania: narażenie ofiary na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia lub mienia, naruszenie jej godności oraz nietykalności cielesnej, a także wywołanie szkód zarówno w zakresie dobrostanu fizycznego, jak i psychicznego. Mniej oczywiste w świadomości społecznej jest zjawisko przemocy ekonomicznej ograniczające dostęp ofiary do środków pieniężnych, czy możliwości utrzymania aktywności zawodowej, a w efekcie uzależnienia jej od sprawcy poprzez pozbawienie samodzielności finansowej. W świetle polskiego prawa nieletni będący świadkami przemocy domowej są również uznawani w świetle polskiego prawa za ofiary przemocy domowej. W dobie komunikacji elektronicznej zaistniała również potrzeba uwzględnienia fenomenu przemocy online, tzw. hejtu.

Należy pamiętać, że przemoc domowa, niezależnie od jej formy, prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Przemoc niszczy człowieka na wielu płaszczyznach: pozostawia ślady nie tylko w postaci urazów fizycznych lub zaburzeń psychicznych, ale może również prowadzić do rozwoju i zaostrzenia chorób przewlekłych, takich jak choroby autoimmunologiczne.

Preetee Hylton, higienistka stomatologiczna i ofiara przemocy domowej, w przejmującym artykule na blogu College of General Dentistry (brytyjskiego stowarzyszenia skupiającego stomatologów i higienistki stomatologiczne) przedstawiła listę symptomów mogących wskazywać na ryzyko występowania przemocy domowej. Należą do nich:

sińce, oparzenia lub ślady ugryzień na ciele, szczególnie w okolicy wrażliwych obszarów, takich jak szyja, uszy, ramiona i ręce;
oznaki wycofania się z życia społecznego, izolacja od bliskich, przyjaciół i współpracowników – ofiary przemocy często stosują różne wymówki, w celu unikania kontaktów towarzyskich;
trudności ekonomiczne wynikające z braku środków na podstawowe potrzeby, takie jak żywność lub leki, czy też z powodu całkowitej kontroli finansów sprawowanej przez sprawcę przemocy – zwłaszcza jeśli ofiara i sprawca mają wspólne konto bankowe;
utrudnianie opuszczania domu przez sprawcę, ograniczenie możliwości chodzenia do pracy, szkoły lub uczestniczenia w spotkaniach towarzyskich z rodziną i przyjaciółmi;
ciągłe poniżanie, obrażanie lub upokarzanie, zarówno w prywatnych, jak i publicznych sytuacjach – może to dotyczyć np. wyglądu fizycznego, sposobu mówienia, nieutrzymywania domu w czystości;
zmuszanie do czynności seksualnych lub stosunków bez zgody, lub bez zabezpieczenia;
bycie poddanym taktykom tzw. gaslightingu, w ramach których sprawca nie bierze odpowiedzialności za zachowania przemocowe lub wręcz obwinia za nie ofiarę;
inwigilacja wszystkich form komunikacji, w tym mediów społecznościowych, komunikatorów i aktywności online;
stała kontrola miejsca pobytu ofiary przez sprawcę;
wykorzystywanie małych dzieci jako środka przymusu i/lub kontroli nad ofiarą.

British Dental Association (BDA) przygotowało dla lekarzy dentystów listę znamiennych problemów obserwowanych u pacjentów będących ofiarami przemocy domowej:

nieobecność na wizytach i nieprzestrzeganie zaleceń terapeutycznych;
dominujący lub nadmiernie troskliwy partner, często lub zawsze towarzyszący ofierze podczas wizyt;
zaprzeczanie lub minimalizowanie znaczenia zachowań przemocowych czy odniesionych obrażeń;
obraz kliniczny uszkodzeń ciała nie koreluje z przedstawionymi przez pacjenta wyjaśnieniem ich przyczyn;
wiele obrażeń w różnych stadiach gojenia obecnych na ciele, np. wielobarwne wybroczyny i sińce;
opóźnienia między wystąpieniem urazu a zgłoszeniem się po pomoc medyczną;
unikanie odpowiedzi na zadawane pytania np. dotyczące uszkodzeń ciała;
wycofanie społeczne i niezdecydowanie.

Badanie przeprowadzone w Arabii Saudyjskiej wykazało, że wśród kobiet, które zgłosiły urazy zębów, częstość występowania przemocy ze strony partnera wynosiła 18%, a ponad połowa przypadków dotyczyła złamanych koron zębów. Inny przegląd systematyczny i metaanaliza wykazały, że urazy w obrębie jamy ustnej i twarzoczaszki stanowiły 51% wszystkich urazów u kobiet, które były ofiarami przemocy. Do pozostałych problemów stomatologicznych pojawiających się częściej u ofiar przemocy domowej należą: bruksizm, dysfunkcje stawu skroniowo-żuchwowego (prawie 1,5-krotnie wyższe ryzyko występowania zaburzeń SSŻ u kobiet, które doświadczyły przemocy domowej w porównaniu do kobiet z populacji ogólnej), erozji, nadwrażliwości zębiny. Stres nie sprzyja utrzymaniu prawidłowej higieny jamy ustnej, stąd wśród ofiar przemocy domowej istnieje większe prawdopodobieństwo rozwoju chorób przyzębia czy nasilenia procesu próchnicowego – wg jednego z badań 47,5% ofiar przemocy domowej miało aktywną próchnicę zębów. Znamienne dla osób będących ofiarami przemocy domowej jest zgłaszanie się na wizyty stomatologiczne głównie z powodu tzw. stanów ostrych, będących wynikiem urazów lub długoletnich zaniedbań.

Eksperci British Dental Association sugerują, aby w gabinecie stomatologicznym stworzyć pacjentom – potencjalnym ofiarom przemocy – przestrzeń do rozmowy na temat ich problemu. Jako, że w niektórych przypadkach sprawcy mogą towarzyszyć pacjentom podczas wizyt, można zaproponować dodatkowe spotkanie kontrolne, poprosić potencjalnego sprawcę przemocy, aby poczekał w poczekalni lub opuścił gabinet na czas wykonywania zdjęcia rentgenowskiego. W tej sytuacji nie należy zapytać pacjenta wprost przy potencjalnym sprawcy przemocy, czy wolałby być przyjmowany sam. BDA proponuje, aby zaplanować wizytę tak, żeby pacjent mógł być na niej sam, np. sugerując dodatkową konsultację. Podobnie należy unikać zadawania pytań o potencjalne przejawy przemocy domowej w obecności dzieci. Jeśli pacjent unika wypowiadania się, a osoba towarzysząca nieustannie wypowiada się w jego imieniu, może to być kolejną oznaką kontrolującego zachowania sprawcy przemocy, chyba że istnieją ku temu logiczne powody, np. konieczność profesjonalnego tłumaczenia rozmowy z lekarzem.

Zgodnie z zapisami Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej lekarz dentysta w ramach opieki nad ofiarami przemocy domowej może rozpoznawać jej wczesne symptomy oraz przeprowadzać badania lekarskie mające na celu ustalenie przyczyn i rodzaju doznanych przez ofiary uszkodzeń ciała. Ustawa przewiduje także konieczność wydania bezpłatnego zaświadczenia lekarskiego, którego wzór jest udostępniony w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 sierpnia 2023 r. Dokument ten pozwala na szczegółowe opisanie przyczyn, a także rodzaju uszkodzeń ciała na skutek działań przemocowych.

Na nas wszystkich – w tym na pracownikach systemu opieki zdrowotnej zajmujących się stomatologią – spoczywa odpowiedzialność za uważność na nie zawsze oczywiste objawy przemocy domowej u naszych pacjentów, dzięki czemu możemy zaoferować im skuteczną pomoc i wsparcie, gdy będzie to najbardziej potrzebne.

dr n. med. Joanna Rasławska-Socha

Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej,
Przedklinicznej i Endodoncji Przedklinicznej PUM w Szczecinie

Piśmiennictwo:

Hołyst B. Kryminologia. Lexis Nexis: Warszawa 2009.
Cabalski M. Uzależnienie od przemocy. Rodzina i Prawo. 2013; 26-27: 5-24.
Kluczyńska S. Zrozumieć przemoc domową – pierwszy krok do zmiany. Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Ministerstwo Zdrowia: Warszawa 2025.
Kluczyńska S. Dom bez przemocy. Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Ministerstwo Zdrowia: Warszawa 2025.
Łojkowska M. Jak prawo chroni osoby doznające przemocy domowe. Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom. Ministerstwo Zdrowia: Warszawa 2025.
Serna-Peña G i wsp. Effect of intimate partner violence on quality of life in women with systemic lupus erythematosus. Annals of the Rheumatic Diseases 2024; 83: 977-978.
Giroux C. Auto-Immune disorder and interpersonal trauma from coercive control: a case example. Journal of Psychiatry Reform 2025; 12: 10.
Halkett G. How dentists can identify domestic abuse. British Dental Association. 2023 https://www.bda.org/news-and-opinion/blog/how-dentists-can-identify-domestic-abuse/ [dostęp z dn. 01.12.2025 r.]
Hylton P. Domestic abuse awareness in dentistry: shaping a safer tomorrow. College of General Dentistry 2024. https://cgdent.uk/2024/05/28/domestic-abuse-awareness-in-dentistry-shaping-a-safer-tomorrow/ [dostęp z dn. 01.12.2025 r.]