Mapa endodontyczna zębów trzonowych

Mapa endodontyczna zębów trzonowych

 

prof. dr hab. n. med. Mariusz Lipski

Jednym z etapów leczenia endodontycznego jest stworzenie dostępu do jamy zęba, które polega m. in. na usunięciu sklepienia komory. W chwili usuwania tkanek operatorowi ukazuje się tzw. mapa endodontyczna, czyli dno komory o dość zróżnicowanym kształcie, barwie (ujścia kanałów są jakby „połączone” ciemniejszą zębiną – sinawą w odróżnieniu od żółtawej) i specyficznych strukturach. Dzięki tym strukturom lekarz zyskuje orientację, która jest szczególnie potrzebna, gdy ujścia kanałów są częściowo zobliterowane.

Szczególnie bogatą mapę endodontyczną mają zęby trzonowe, co wynika z dużej liczby kanałów, a co się z tym wiąże i ujść kanałowych. Na rycinie 1A przestawiono mapę endodontyczną pierwszego zęba trzonowego szczęki o typowej budowie, tj. mającego 3 kanały korzeniowe. Ich ujścia tworzą tzw. trójkąt Blacka, którego wierzchołek stanowi wejście do kanału podniebiennego, a podstawę wyznaczają kanały policzkowe: bliższy i dalszy. Często w obrębie dna komory jest widoczne ujście kanału dodatkowego (wg niektórych autorów odmiana czterokanałowa występuje częściej niż trzykanałowa). Ujście to jest położone mezjalnie i dopodniebiennie od hipotetycznej linii łączącej ujście kanału policzkowego bliższego i podniebiennego (ryc. 1B). Bardzo podobna mapa endodontyczna charakteryzuje drugi ząb trzonowy szczęki. Wyjątek może dotyczyć kanału bliższego, który znajduje się bliżej hipotetycznej linii łączącej ujście kanału policzkowego bliższego i podniebiennego (trójkąt Blacka sprawia wrażenie spłaszczonego) (ryc. 1C). Niekiedy ujścia trzech kanałów mogą nawet leżeć w jednej linii (ryc. 1D). Ząb siódmy, podobnie jak szósty, może mieć też cztery kanały (ryc. 1E). W piśmiennictwie opisuje się również dwukanałowe zęby siódme (ryc. 1F).

Równie bogatą mapę endodontyczną mają zęby trzonowe żuchwy. W dnie komory tych zębów znajdują się zazwyczaj ujścia 3 kanałów: kanału dalszego i dwóch kanałów bliższych – policzkowego i językowego (ryc. 2A). Jeśli występuje kanał dodatkowy, to znajduje się on w korzeniu dalszym (ryc. 2B). W piśmiennictwie jest również opisywany kanał dodatkowy mezjalny, którego ujście znajduje się w bruździe łączącej kanały bliższe (ryc. 2C). Zęby szóste z reguły mają 3­‍‑4 kanały. Natomiast zęby siódme dość często mogą być zębami jedno­‍‑ lub 2­‍‑kanałowymi (ryc. 2 D, E). Wówczas w dnie komory znajdują się 1 lub 2 ujścia. Gdy w dnie komory jest jedno ujście, należy zawsze sprawdzić, czy w jego głębi nie ma wejść do 2 lub 3 kanałów. Jak wynika z licznych badań, zęby siódme mają często nietypową budowę w postaci kanału typu C.

Poza znajomością anatomii zębów, warunkiem właściwego odczytania mapy endodontycznej jest także odpowiednie oświetlenie i powiększenie (lupa i mikroskop zabiegowy). W celu uwidocznienia ujść można również się posłużyć barwnikami używanymi powszechnie do wybarwiania zębiny próchnicowej. Należy wówczas wkropić do komory barwnik bądź wytuszować jego dno watką nasączoną barwnikiem, a następnie, po upływie co najmniej 1 minuty, wypłukać ją i osuszyć. Z reguły obliterująca ujścia zębina wybarwia się lepiej niż pozostałe tkanki ze względu na mniejszy stopień mineralizacji.
 
Mapa endodontyczna zębów trzonowych szczęki

Pierwszy ząb trzonowy

Mapa endo 1A
A. Odmiana trzykanałowa (1 – ujście kanału  podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału policzkowego dalszego).


Mapa endo 1B
B. Odmiana czterokanałowa (1 – ujście kanału  podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału policzkowego dalszego, 4 – kanał policzkowy dodatkowy).
 
 
Drugi ząb trzonowy

Mapa endo 1C
C. Odmiana trzykanałowa (1 – ujście kanału  podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału policzkowego dalszego).

Mapa endo 1D
D. 
Odmiana trzykanałowa z kanałami leżącymi prawie na jednej linii (1 – ujście kanału  podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału policzkowego dalszego).

Mapa endo 1E
E. Odmiana czterokanałowa (1 – ujście kanału  podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału policzkowego dalszego, 4 – kanał policzkowy dodatkowy).

Mapa endo 1F
F. Odmiana dwukanałowa (1 – ujście kanału  podniebiennego, 2 – ujście kanału policzkowego).


 Zęby szczęki - średnia długość kanałów i ich liczba

 Ząb

 Średnia  długość  kanału (mm)

Liczba kanałów

 siekacz przyśrodkowy

23,0

 jeden

 siekacz boczny

22,5

 jeden

 kieł

26,0

 jeden

 pierwszy ząb przedtrzonowy

21,5

 dwa (policzkowy i podniebienny) lub rzadko jeden względnie

 trzy (jeden podniebienny i dwa policzkowe)

 drugi ząb przedtrzonowy

21

 jeden lub dwa (policzkowy i podniebienny)

 pierwszy ząb trzonowy:

 

 

   - korzeń policzkowy bliższy

20,0

 jeden lub dwa (główny i dodatkowy położony mezjalnie i dopodniebiennie)

   - korzeń policzkowy dalszy

19,5

 jeden

   - korzeń podniebienny

20,5

 jeden

 drugi ząb trzonowy:

 

 

   - korzeń policzkowy bliższy

20,0

 jeden lub dwa (główny i dodatkowy położony mezjalnie i dopodniebiennie)

   - korzeń policzkowy dalszy

19,5

 jeden

   - korzeń podniebienny

21,0

 jeden

 
 
 
Mapa endodontyczna zębów trzonowych żuchwy

Pierwszy ząb trzonowy

Mapa endo 2A
A. Odmiana trzykanałowa (1 – ujście kanału  dalszego, 2 – ujście kanału  bliższego policzkowego, 3 – ujście kanału bliższego językowego).

Mapa endo 2B
B. Odmiana czterokanałowa (1– ujście kanału policzkowego dalszego, 2 – ujście kanału językowego dalszego, 3 – ujście kanału policzkowego bliższego, 4 – ujście kanału policzkowego bliższego).

Mapa endo 2C
C. Odmiana czterokanałowa (1 – ujście kanału dalszego, 2 – ujście kanału policzkowego bliższego, 3 – ujście kanału językowego bliższego, 4 – ujście kanału pośrodkowego bliższego).
 
 
Drugi ząb trzonowy
Mapa endo 2D

D.
Odmiana dwukanałowa (1 –  ujście kanału  dalszego, 2 – ujście kanału  bliższego).

Mapa endo 2E
E. Odmiana jednokanałowa. Kanał może być typu C.


Zęby żuchwy - średnia długość kanałów i ich liczba

Ząb

Średnia długość kanału (mm)

Liczba kanałów

 siekacz przyśrodkowy

21,5

 jeden lub rzadziej dwa (wargowy i językowy)

 siekacz boczny

22

 jeden lub dwa (wargowy i językowy)

 kieł

25

 jeden lub rzadko dwa (wargowy i językowy)

 pierwszy ząb przedtrzonowy

22

 jeden lub rzadziej dwa (policzkowy i językowy)

 drugi ząb przedtrzonowy

21,5

 jeden lub rzadko dwa (policzkowy i językowy)

 pierwszy ząb trzonowy:

 

 

   - korzeń bliższy

21,0

 dwa (policzkowy i językowy)

   - korzeń dalszy

21,0

 jeden lub rzadziej dwa (policzkowy i językowy)

 drugi ząb trzonowy

 

 

   - korzeń bliższy

21,0

 dwa (policzkowy i językowy) lub rzadko jeden

   - korzeń dalszy

21,0

 jeden lub rzadko dwa (policzkowy i językowy)

 





Zdjęcie: Fotolia.com